Wie kent de beroemde zeemansziekte niet? Deze meedogenloze aandoening, bekend onder de wetenschappelijke naam scorbutus, treedt op na langdurig gebrek aan vitamine C. Inmiddels is het onderdeel van ons collectief geheugen.
De naam roept herinneringen op aan grimmige VOC-tijden waarin matrozen en zeelieden door onvoldoende fruit en verse groenten scheurbuik ontwikkelden. De ziekte wordt gekenmerkt door een ernstig verloop, met bloedingen, ontstoken tandvlees en losstaande tanden als belangrijkste symptomen. Het leidde uiteindelijk tot een langzame en pijnlijke dood en was doodsoorzaak nummer één onder zeelieden. Volgens schattingen van historici overleden meer zeevaarders aan de scheurbuik dan aan verdrinking, zeeslagen, rampen en andere ziekten bij elkaar.
Al na enkele maanden van onvoldoende vitamine C inname ontstaan de eerste verschijnselen. Vermoeidheid, stijve gewrichten en pijn over het hele lichaam worden na verloop van tijd gevolgd door opgezwollen tandvlees en spontane bloedingen onder de huid. Ook kan er gedragsverandering optreden. Als het vitamine C gebrek niet aangevuld wordt, sterft de patiënt uiteindelijk aan complicaties, bloedingen of infecties door verlaagde weerstand.
In 1753 ontdekte de Schotse scheeparts James Lind bij toeval dat sinaasappel- en citroensap de ziekte kon verhinderen. De beroemde Engelse zeevaarder James Cook bouwde hierop voort door de schepen tijdens hun reizen te voorzien van citrusvruchten, zoete aardappelen, kokosnoten en verse groenten. Hoewel sinds de Oudheid bekend, besefte men dus pas in de achttiende eeuw dat scheurbuik een ziekte was die ontstond door hoe men zich voedde, en niet door een oorzaak van buitenaf. In het begin van de twintigste eeuw leverde Casimir Funk uiteindelijk het wetenschappelijke bewijs door het bestaan van vitamine C te beschrijven, en het gebrek daaraan te relateren aan scheurbuik.
Het in wateroplosbare vitamine C (ascorbinezuur) komt in veel voedingsmiddelen voor: citrusvruchten, kiwi’s, maar ook in aardappelen en verschillende soorten (verse) groenten. Hierdoor wordt het beschouwd als een vitamine waaraan niet snel een gebrek optreedt, en het doembeeld van scheurbuik is ondertussen een reliek uit een ver verleden.
Maar wie schetst de verbazing van de arts die in 2016 bij meerdere patiënten in zijn ziekenhuis in Sydney een diagnose van beginnende scheurbuik vaststelde? Hoe ongelooflijk het ook lijkt: de Australische patiënte Penelope Jackson had last van bloedend tandvlees, loszittende tanden, zweren en pijnlijke spieren. Door structureel te weinig fruit en te doorgekookte groenten te eten, bleek het vitamine C gehalte van deze patiënte schrikbarend laag, waardoor ze effectief de eerste symptomen van scheurbuik vertoonde. De behandeld specialist besloot uit voorzorg onderzoek ernaar uit te breiden en stuitte op nog meer scheurbuikpatiënten in zijn ziekenhuis. Veelal betrof het diabetespatiënten die uit angst voor een stijgende suikerspiegel het eten van vers fruit achterwege lieten. Deze onthutsende resultaten werden in november 2016 gepubliceerd in het vaktijdschrift Diabetic Medicine.
Bovenstaand verhaal past in een discussie die al lange tijd woedt: volstaat voeding alleen en/of is de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van vitamines en mineralen hoog genoeg? Naar vitamine C wordt veel onderzoek gevoerd. Daaruit blijkt onder andere dat rokers er veel meer van nodig hebben om de giftige nicotine in hun lever af te breken. Ook mensen die dagelijks alcohol drinken, al zijn het kleine hoeveelheden, hebben eveneens meer vitamine C nodig. Dan zijn er nog factoren als griep en verkoudheid in de winter, waarvan een gunstig effect van hogere dosissen vitamine C is aangetoond: het mildert de symptomen en bevordert herstel. Ook bij een gezonde en normale voeding kunnen vitamine C supplementen op gezette tijden zinvol zijn. Niet voor niets worden aan vele soorten aspirine vitamine C toegevoegd!
Relevante producten:
- Vitamine C
|
Bronnen: Skipr, Diabetic Medicine, Ströhle A. ‘Vitamin C and immun function’, Historieknet. |