"Schijf van Vijf": het beleid van de overheid ten aanzien van voedingsadvies.

De befaamde ‘Schijf van Vijf’: wie kent dit begrip niet? Een retorische vraag zo lijkt het, hoewel wij naar aanleiding van recent onderzoek naar vitamine A door het RIVM (link) betwijfelen of met name jongeren hiermee nog wel de nodige affiniteit hebben. Laat staan dat ze zich volgens deze aanbeveling voeden. Een tekort aan vitamine A kan huidproblemen, dof haar, nachtblindheid of in het ergste geval blindheid veroorzaken. De gevolgen van het tekort aan vitamine A lijken voor de Nederlandse situatie beperkt.

Wat er ook van zij: een blik op de geschiedenis van de Schijf van Vijf, vergeleken met andere industrielanden, blijft interessant. Het toont immers niet alleen de onderliggende idee, maar vaak ook de worsteling van overheden ten aanzien van hun voedingsadviezen. En net zoals bij alle andere beleidsmatige uitvoeringen en achterliggende ideeën, geldt ook hier de sinds de Oudheid bekende frase ‘Panta Rei’, alles is altijd in evolutie. Diezelfde evolutie toont ons dat voedingsadviezen meer dan eens onder druk komen te staan van nieuwe inzichten uit de voedingsleer en wetenschap.

De Schijf van Vijf is een visuele voorstelling voor richtlijnen met betrekking tot gezond eten, én voor voldoende inname van de noodzakelijke voedingsstoffen. Idee is dat uit elk van de vijf groepen van voedingsmiddelen die weergegeven zijn, iedere dag een keuze wordt gemaakt, en die keuzen in de maaltijden van die dag worden verwerkt.

Introductie
De Schijf werd in 1953 geïntroduceerd door het Nederlandse Voorlichtingsbureau voor de Voeding, voorloper van het huidige Voedingscentrum. De cirkel (schijf) bevat vijf groepen van voedingsmiddelen:

- Melk en melkproducten

- Groente, fruit, aardappelen

- Vlees, vis, kaas, eieren en peulvruchten

- Vetten

- Graan en graanproducten zoals brood

In 1981 werd de Schijf van Vijf vervangen door de Maaltijdschijf, die in 1991 dan weer opging in de Voedingswijzer. In 2004 maakte een gemoderniseerde Schijf van Vijf haar rentree, volgens onder andere Wikipedia vanwege een beperkte populariteit van de voorgangers Maaltijdschijf en Voedingswijzer. In 2016 onderging de Schijf uit 2004 een update. Hierin wordt minder de nadruk gelegd op voedingsstoffen en zijn de productgroepen vervangen door specifieke producten.

Toelichting
Op de website van het Voedingscentrum staat nog steeds een toelichting bij de inhoudelijke keuzes die in 2016 zijn gemaakt. Vanzelfsprekend zijn deze gebaseerd op de Richtlijnen Goede Voeding 2015 van de Gezondheidsraad. Die vertegenwoordigen volgens het Voedingscentrum:

‘(…) de huidige wetenschappelijke consensus op het gebied van voeding en gezondheid in Nederland. Dit vormt de basis voor de nieuwe Richtlijnen Schijf van Vijf, samen met bestaande normen voor voedingsstoffen.’

Verder doorlezen naar hoe de richtlijnen tot stand zijn gekomen, levert een verrassend divers beeld op. Behalve adviezen van de Gezondheidsraad werkt het Voedingscentrum voor de ontwikkeling van de Schijf van Vijf nog samen met:

‘Nederlandse wetenschappers en het RIVM. Ook consumenten en diëtisten zijn geraadpleegd.’

Opvallend genoeg maakt het Voedingscentrum geen vermelding van het Europese Voedselagentschap EFSA, hoewel deze om de vier jaar richtlijnen stuurt naar alle nationale overheden van de Europese Unie, ook naar de Nederlandse. In ieder geval is een belangrijk onderdeel van de Schijf van Vijf, en dat wordt verzorgd door het RIVM:

‘(…) de best passende combinatie van voedingsmiddelen (te berekenen) die gezondheidswinst en de benodigde voedingsstoffen levert.’

In dat laatste, het berekenen van de ‘benodigde voedingsstoffen’, overigens voor ‘verschillende (leeftijds)groepen’, houden we alle vertrouwen in het Voedingscentrum en het RIVM. Maar, zonder de zaak groter te willen maken dan die is, blijven we geschrokken van het onderzoek uit 2018 waarin het RIVM moest besluiten tot structureel te lage vitamine A-inname bij verschillende Nederlandse bevolkingsgroepen, in het bijzonder bij (vrouwelijke) jongvolwassenen (link) Temeer daar die onderzoeksresultaten op geen enkel moment verwerkt zijn noch in de Schijf van Vijf, noch in de bestaande richtlijnen. Integendeel, onder de noemer ‘Vitamine A’ sust het Voedingscentrum deze bevindingen met de opmerking:

‘Verschillende groepen in Nederland hebben een lage vitamine A inname. Maar het lijkt erop dat dit niet leidt tot gezondheidsklachten.’

Moeten wij hieruit afleiden dat de aanpassing van de richtlijnen en indirect de Schijf van Vijf afhankelijk is niet van harde onderzoeksresultaten, maar slechts vanaf het moment dat er gezondheidsklachten optreden? Het Voedingscentrum claimt onafhankelijk en niet-commercieel te zijn. Dat hoort ook zo voor een instelling die eerlijk wil zijn over voeding. En het is vervolgens heel begrijpelijk dat dit soort instellingen niet pleiten voor het innemen van voedingssupplementen.

Vraagtekens?
Maar wat wij missen in heel dit verhaal is een transparante duiding van de wetenschappelijke zekerheid dat de Schijf van Vijf een voldoende dagelijkse inname van essentiële vitamines en mineralen garandeert. Ook lijkt ons een breed opgezet onderzoek naar de eetgewoonten van verschillende bevolkingsgroepen in Nederland meer dan ooit nodig. Sluiten deze eetgewoonten voldoende aan bij de Schijf van Vijf? Als niet, is het evident dat die Schijf niet de nodige garanties bieden.

Misschien daarom dat in de Verenigde Staten, maar ook in Vlaanderen, niet langer gewerkt wordt met een Schijf van Vijf, maar met wat ze daar omschrijven als een ‘holistische’ voedingspiramide, die probeert aan te sluiten op de hedendaagse 21-eeuwse levensstijl. Klemtoon komt dan te liggen op wat je beter veel eet, en wat je beter zoveel mogelijk links laat liggen. Daarover in een ander artikel meer, waarin we meer in detail de aanpassingen bekijken welke voeding wordt opgenomen, en welke soms niet meer. 

Ondertussen herhalen wij: een gezond voedingspatroon aangevuld met beredeneerd gebruik van voedingssupplementen biedt bij de huidige wetenschappelijke stand van zaken de beste garantie voor uw gezondheid.